Soi mói khuyết điểm của người khác, rồi vịn vào đấy mà phán xét người khác, mà lên án dường như từ lâu đã là việc làm được con người “yêu thích”. Hãy thử nhìn xung quanh bạn, những câu chuyện bạn được nghe hàng ngày từ chính mối quan hệ quanh mình và trên mạng xã hội, bạn có thể thấy “phán xét” là việc làm xảy ra nhơn nhỡn như một lẽ tự nhiên, như bản năng của con người.
Mục Lục
Một trắc nghiệm tâm lý
Bạn hãy nhìn vào bức ảnh phía dưới, điều đầu tiên bạn thấy là gì?
Hình ảnh bạn thấy liệu có phải là con thỏ, con mèo hay con cáo? Hãy nhìn kỹ hơn nữa đi, thậm chí phóng to bức hình lên, bạn có nhận thấy gì khác không. Chẳng hạn như hình ảnh những cặp đôi đang rất hạnh phúc. (Nếu bạn nhìn mãi vẫn chưa ra thì bạn sẽ xem kết quả ở cuối bài, một khi bạn đọc xong bài viết này!) Tuy nhiên, dù bạn thấy gì trước thấy gì sau cũng không cần thiết lắm bởi vì đây chẳng phải là bài test trí thông minh.
Trải nghiệm này chỉ đơn thuần là cách chúng ta nhìn sự vật, sự việc không giống nhau mà thôi. Về mặt tâm lý, con người ta thường có thói quen ước muốn thế giới này vận hành theo cách mình suy xét. Mỗi người lớn lên với một trải nghiệm, kinh nghiệm, kiến thức riêng. Thế nên, chúng ta có khuynh hướng cho rằng suy xét của mình là đúng. Sự thật thì chúng ta thấy điều đó đúng thông qua lăng kính nhìn nhận của mỗi cá nhân.
Giống như một người đeo cặp kính màu hồng nhìn cuộc đời sẽ thấy tất cả mọi thứ đều có màu hồng. Đây cũng chính là lý do mà chúng ta dễ có xu hướng áp đặt suy nghĩ của mình lên người khác. Để rồi thói quen phán xét hình thành từ đây.
Nguồn gốc của sự phán xét người khác
Bạn nào đọc nhiều các nội dung bài viết của page chắc sẽ hay gặp hình bóng của NLP (Lập trình ngôn ngữ tư duy) ở trong đó. Lý do là bởi vì nhờ có NLP mà chúng ta có thể giải thích được rất nhiều điều. Mỗi người tiếp nhận thế giới nói cách khác nhau, thông qua một “màng lọc” – Màng lọc này là tập hợp những trải nghiệm cá nhân của mỗi người. Vì thế toàn bộ chúng ta không ai giống ai. Chúng ta nhận thông tin từ nhiều kênh khác nhau: trực giác, khứu giác, vị giác, thính giác, xúc giác.
Bạn còn nhớ chuyện “Thầy bói xem voi” chứ? 5 Ông thầy bói mù cùng đến sờ vào con voi. Mỗi ông đưa rõ ra một nhận định về con voi. Ông sờ vào vòi thì phán tưởng con voi thế nào. Hóa ra nó cũng sun sun như con đỉa thôi. Ông sờ vào ngà thì lại phán nó dài dài cứng cứng như cái đòn càn. Ông sờ tai phủ nhận ngay lập tức vì nói rằng nó bè bè như cái quạt thóc. Ông sờ chân bức xúc ngay rằng các ông kia đều sai hết, con voi nó sừng sững như cái cột đình. Đến ông cuối cùng sờ đuôi thì khẳng định chắc nịch, bốn ông chả ai nói đúng cả, tôi thấy nó tua tủa như cái chổi xể cùn.
Hóa ra, ông bà ta ngày xưa đã rất giỏi về NLP khi đúc kết lại một câu chuyện cười dân gian với thông điệp “mỗi người nhìn thế giới nói cách khác nhau. Vì thế thật là ngớ ngẩn khi đi phán xét mội người nhìn toàn cầu không giống mình”.
Khi sự phán xét người khác biến thành thói quen
Chúng ta dễ phán xét nhau (không phải lỗi mỗi người) chỉ vì nguyên nhân dễ dàng. Do chúng ta luôn luôn nhìn thế giới không giống nhau. VTV1 từng làm một phóng sự rất hay (goo.gl/FNjTDR) cũng với thông điệp đừng nên phán xét người khác. Một nữ kỹ sư tham gia chương trình “Ai là triệu phú” không trả lời được câu hỏi tưởng như ai cũng biết “El Nino là gì?” hay “Người ta thường nấu canh cua với thứ gì?”.
Từ tham gia một trò chơi, qua một đêm họ trở thành tâm điểm phán xét của dư luận. Vấn đề nằm ở chỗ, ngay một khi chương trình được phát sóng, lượng tìm kiếm về El Nino và “Rau đay” tại Việt Nam tăng vọt gấp 100 lần. Và trớ trêu thay keyword được tìm kiếm nhiều nhất lại là “El nino là ai” chứ không phải “El nino là gì”.
Tương tự thế, cũng thật đáng buồn cho những ai tự khoanh vùng hiểu biết của mình. Khi nghĩ rằng rau đay chỉ nấu với canh cua khi người ta vẫn nấu rau đay với củ cải, mộc nhĩ, súp lơ xanh. Miễn sao không gây hại cho sức khỏe là được rồi. tuy nhiên thời bây giờ, sự phán xét đã biến thành một thói quen. Có rất nhiều chuyện dễ dàng như phát ngôn của một ca sĩ, vô tình đụng chạm vào ca sĩ khác. Thế là một cuộc chiến diễn ra giữa fans của người này và fans của người kia. Họ ném đá, rồi không những phán xét, họ chửi nhau. Bất kì chuyện gì cũng có thể biến thành tâm điểm của sự phán xét.
Khi sự phán xét nhắm thẳng vào con ngườI
Về tâm lý, chúng ta cũng rất dễ đánh vào con người thay vì chỉ ra hành vi. Không ai hoàn hảo cả, vậy nên ai cũng sẽ có những sai lầm.Một đứa trẻ mang bài kiểm tra điểm 5 toán về. Người lớn có thể dễ dàng phán xét sao ngu vậy con, sao lười học thế. Học với chả hành tốn bao nhiêu tiền của, có biết cha mẹ vất vả như thế nào không. Mỗi việc học mà cũng không xong… Dĩ nhiên, cha mẹ không có lỗi. Sự bùng phát cảm xúc ấy xuất phát từ việc họ phải thực hiện những công việc vất vả, hy vọng nhiều ở con. Không kiểm soát cảm giác của mình và đặc biệt là do bị liên quan từ thế hệ trước. Nhưng cũng trong hoàn cảnh ấy, chuyện gì sẽ xảy ra.
Nếu như đứa trẻ ấy là người duy nhất được 5, và cả lớp chỉ toàn 3 và 4 khi đó là một đề thi học sinh giỏi. Đứa trẻ điểm 5 vì thông minh nhưng tối qua không chịu học. Sẽ khác đứa trẻ điểm 5 vì học rồi nhưng sức chỉ có thể. Và dĩ nhiên càng khác đứa trẻ điểm 5 vì hôm đó nó bị đau đầu.Thay vì nói vào hành động, hành vi (chưa tốt) để người khác có thông tin góp ý để họ tốt lên. Vô tình chúng ta dễ nhắm thẳng vào con người. Và hậu quả là một sự tổn thương sâu nặng trong lòng bất kỳ ai khi bị đánh thẳng vào con người.
Bớt phán xét, chấp nhận nhiều hơn
Khi một người có gu ăn mặc, kiểu tóc, cách trò chuyện khác chúng ta, chúng ta cũng dễ phán xét. Một cô gái ăn mặc hở hang sẽ được nhận định như nào? Với một vài người, cô ta là kẻ thiếu đứng đắn. Mặc đồ nhiều tiền mà lại ít vải, thích khoe khoang cơ thể. Trái lại, có những người lại thấy rằng cô ấy thật là sexy, thời trang tại thời điểm này là phải như vậy. Những người này lại nhìn những người ăn mặc kín đáo rằng thời trang gì mà quê mùa Chẳng có gì gợi cảm, hay chẳng có gì để khoe. Nói chung, không ai phải không ai sai.
Có chăng đúng sai như thế nào thì phải nên đặt vào từng hoàn cảnh khác nhau. Thích hợp với những chuẩn mực chung của xã hội. Nói thế nhưng tiêu chuẩn cũng là do con người tạo ra.Khi chúng ta phán xét người khác. Chúng ta cãi nhau, và cố gắng bảo vệ quan điểm của mình. Lúc đó chúng ta trở nên bảo thủ và sự phán xét ngày càng tăng. Cuối cùng cũng chẳng ai chịu thừa nhận mình sai. Hóa ra, không ai sai cả. Cái sai độc nhất là chúng ta luôn nghĩ rằng người khác sai, còn mình đúng.
Vậy nên, nếu như chúng ta bớt phán xét nhau một chút và chấp thuận nhau nhiều hơn. Thì có lẽ cuộc sống sẽ tốt đẹp hơn rất nhiều.
Xem thêm: Giá trị ý nghĩa của sự chung thủy trong tình yêu
Hảo Hảo – Tổng hợp, chỉnh sửa
(Nguồn tham khảo:elle,2giadinh,afamily)
